מיקום אצטדיוני כדורגל בישראל כביטוי לעירוניוּת ולאנטי-עירוניוּת

מיקום אצטדיוני כדורגל בישראל כביטוי לעירוניוּת ולאנטי-עירוניוּת

אייל חטב ויודן רופא

תקציר

מאמר זה עוסק בקשר בין תכנון ערים למיקום אצטדיוני כדורגל בישראל. בשנים האחרונות מורגשת פריחה בהקמת אצטדיונים בעולם ובארץ. בהתאם לכך מתגבשת ההבנה כי האצטדיון אינו רק מתקן המשרת חובבי ספורט, אלא גם מבנה ציבור אייקוני המשמש מרחב בילוי ופנאי משפחתי וחברתי, שביכולתו להשפיע כלכלית, תרבותית וקהילתית על העיר. עם זאת, לאצטדיוני כדורגל יש לאורך השנים יחסים מורכבים עם העיר. תחילה מוקמו האצטדיונים במרכזי הערים ובסמוך למוקדי אוכלוסייה. עם הזמן הם נדדו לשולי הערים או לפרברים סמוכים, למקומות שבהם שטחים גדולים יותר ונגישות גבוהה לרכב פרטי. באחרונה ניתן לזהות ניצני מגמה להשארתם בחיק הערים תוך מקסום יתרונותיהם עבור ההתחדשות העירונית. לפיכך ברור כי הקמת אצטדיונים מונחת לפתחם של מתכנני ערים הנדרשים בכל עת לשיקום עירוני של אזורים מדורדרים ולהחייאת מרחבים ציבוריים. המחקר בדק כיצד תהליכים עירוניים משפיעים על מיקום אצטדיוני כדורגל בישראל, ומהי תרומת האצטדיונים מהגל החדש לדוקטרינת תכנון של חיזוק מרכיבי עירוניוּת בישראל. נחקרו תשעה אצטדיונים שהוקמו בין השנים 2010­-2019, מהם שלושה חדשים לגמרי בערים שבהן לא היה אצטדיון, חמישה שנדדו בתוך העיר ואחד שהורחב וחודש באתר עצמו. המחקר התמקד בארבעה היבטים: מיקום במרחב, מגמה תכנונית, נגישות לתחבורה ויחסי עיר-אצטדיון. הממצאים המחישו כיצד תהליכים כמו דעיכת ערים, פִרבור, זחילה עירונית ובידוד מרחבי השפיעו על דחיקת רוב האצטדיונים בארץ בשולי הערים או מחוץ להן וגרמו לניתוקם מהמרחב הבנוי. כמו כן נמצא כי לרוב האצטדיונים אין תרומה משמעותית לקידום עירוניות, מלבד בלומפילד המחודש בתל-אביב-יפו שהוא בשורה תכנונית ומודל להתחדשות עירונית מובלת-אצטדיון.

תארנים: אצטדיון, כדורגל, תכנון ערים, התחדשות עירונית, עירוניות, פִרבור

Location of football stadiums in Israel as an expression of urbanism and anti-urbanism

E. Hattav, Y. Rofe`

In recent years there has been a flourish of stadium constructions around the world and in Israel. This is accompanied by an emerging notion that the stadium is not only a sports facility, but also an iconic public building that functions as a family-friendly recreational and leisure space, and that can influence its surrounding urban space economically, culturally, and communally. Over the years, football stadiums have had a complex relationship with the city: Initially, stadiums were located in city centers and near densely populated areas. Over time, they migrated to the outskirts of cities or nearby suburbs, which offer more space and vehicle accessibility. Recently, it is possible to identify a tendency for keeping such stadiums within the inner-city, while maximizing their advantages for urban renewal. In turn, the construction of public buildings such as stadiums may now be an option for city planners who are contemplating the rehabilitation of deteiorating areas and the revival of public spaces.

The study examined how urban processes have affected the location of football stadiums in Israel in recent years, and whether they contribute to the new planning doctrine that promotes urbanism in Israel. Nine stadiums, built between 2010-2019 were included in this studied: three new stadiums in cities where no stadium had previously existed, five stadiums that were relocated to another place in the city, and one that was expanded and renovated on its original site. The research examined the stadiums’ spatial locations, planning trends, transportation accessibility, and city-stadium relationship. The findings illustrate how processes such as urban decline, suburbanization, urban sprawl, and spatial isolation affected the location choices of most football stadiums in Israel that are situated on the outskirts or outside of the cities, and that led to their detachment from the built area. Moreover, most of these stadiums did not significantly contribute to promoting urbanism, except for the renovated Bloomfield Stadium in Tel Aviv-Yafo, which can be a model for stadium-led regeneration in Israel.

Descriptors: Stadium, football, urban planning, urban renewal, urbanism, suburbs.

موقع ملاعب كرة القدم في إسرائيل كتعبير عن التمدن ومعاداة التمدن

إيال حاتاف، ويودن روفا

الملخص

تتناول هذه المقالة العلاقة بين تخطيط المدن وموقع ملاعب كرة القدم في إسرائيل، في السنوات الأخيرة لوحظ ازدهار في بناء الملاعب حول العالم وفي إسرائيل، ويفهم من ذلك أن الملعب ليس مجرد منشئة لخدمة هواة الرياضة، بل منشئة عامة تعتبر أيقونة في خدمة العائلات والمجتمع للترفيه وقضاء أوقات الفراغ، بالإضافة إلى الـتأثير الاقتصادي والثقافي والمجتمعي على المدينة، ومع ذلك وعلى مر السنين هناك علاقة مركبة بين الملاعب والمدينة، في بادئ الأمر كانت تقام الملاعب في مراكز المدن وبالقرب من التجمعات السكانية، ومع مرور الوقت انتقلوا إلى أطراف المدن أو إلى الضواحي المجاورة، حيث المساحات الواسعة وإمكانية وصول السيارات الخاصة بسهولة، في الآونة الأخيرة يمكن ملاحظة توجهات لإبقائها في قلب المدن مع الاستفادة القصوى من إيجابياتها في التجديد المدني، وبناءً عليه فمن الواضح أن يكون إنشاء الملاعب في طليعة اهتمامات مخططي المدن المطالبين في كل لحظة بإعادة تأهيل المناطق المتدهورة وإحياء المرافق العامة.

يهدف البحث إلى دراسة كيف تؤثر إجراءات المدينة على مكان ملاعب كرة القدم في إسرائيل، وما مدى مساهمة الملاعب والمعتقدات الجديدة في التخطيط لتقوية المكونات المدنية في إسرائيل، حيث تم دراسة تسعة ملاعب أنشئت بين عامي 2010-2019، منهم ثلاثة ملاعب حديثة جدًا وفي مدن لم يكن بها ملاعب من قبل، وخمسة تم تغيير موقعهم داخل المدن وواحد تم تحديثه في نفس موقعه، وركزت الدراسة على أربعة جوانب: الموقع وما حوله، توجه التخطيط، مدى إتاحة وسائل المواصلات، العلاقات بين المدينة والملعب.

أظهرت النتائج كيف أثرت إجراءات مثل تجميد أو تثبيط المدن، والتوجه إلى الضواحي، وتمدد المدن، وعزل المناطق، وبالتالي أدت إلى إقصاء الملاعب إلى أطراف المدن وخارجها، وتسببت في فصلها عن مناطق البناء، كما أظهرت أن معظم الملاعب لا تساهم بشكل كبير في تعزيز التمدن، باستثناء ملعب بلومفيلد الذي تم تجديده في تل أبيب، حيث يعتبر بشارة تخطيطية ونموذج للتجديد المدني المعتمد على إنشاء ملاعب.

كلمات مفتاحية: استاد (ملعب كرة القدم)، كرة قدم، تخطيط المدن، التجديد المدني، التمدن، التوجه إلى الضواحي